Sarıkamış Faciası

Kars, Ardahan, Sarıkamış’ın da içinde bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesi’nin bir bölümü 1878'den beri Rus işgali altındadır. Başkumandan vekili Enver Paşa ile İttihat ve Terakkiciler bölgenin geri alınabileceği kanaatindedirler.

Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa ise bu mevsimde harekât yapılamayacağını belirterek taarruzun bahara bırakılmasını istemektedir. Bunun üzerine Enver Paşa onu görevden almış ve 8 Aralık 1914'te kıtalara taarruz emrini vermiştir. Taarruza iştirak eden birliklerin büyük bir kısmı Arabistan'dan geri çekilen, Güneydoğu Anadolu'dan sevk edilen, sıcak iklime alışık olan, teçhizatları yönünden kış şartlarına uygun olmayan birliklerdir.    

24 Aralık'ta eksi 39 derece soğukta "Büyük Sarıkamış Çevirme ve Kuşatma Harekâtı" başlamış, bazı kıtalar 24-25 Aralık gecesi Sarıkamış'a ulaşmıştır.

3-4 Ocak 1915 gecesi kış daha da şiddetlenmiş, fırtına ve yağan kar, yolları kapatıp çadırları yıkmıştır. Ardından dondurucu soğuklar bastırınca 150 bin kişilik ordunun 60 bini donma, 78 bini dizanteri-tifo gibi hastalıklar neticesinde şehit olmuştur. Ruslar ise bu harekâtta 32 bin kayıp vermiştir.        

Dondurucu soğuğun vahametine Rus Kafkas Ordusu Kurmay Başkan Vekili Dük Aleksandroviç Petroviç anılarında şöyle yer verir: "İlk sırada diz çökmüş 9 kahraman... Mavzerleriyle nişan almışlar, tetiğe asılmak üzereler ama asılamamışlar. İkinci sırada cephane taşıyanlar var, sandıkları bir avuçlamışlar ki kâinattan hırslarını almak istiyor gibiler. Öylesine kaskatı kesilmişler. Ve sağ başta Binbaşı Nihat... Dimdik ayakta, başı açık, saçları beyaza boyanmış, gözleri karşıda. Allahuekber dağlarındaki son Türk müfrezesini teslim alamadım. Bizden çok evvel Allah'larına teslim olmuşlardı."          

Yararlanılan kaynak: MEB açıklaması “Sarıkamış Harekatı”

Bazı kaynaklar Sarıkamış harekatın 22 Aralık’ta başladığını, donarak şehit olan asker sayısının 90 bin olduğunu, ayrıca cepheye kışlık giysi, erzak ve mühimmat götürmek üzere İstanbul'dan yola çıkan ve içinde 3 bin asker bulunan 3 geminin de 7 Kasım'da Ruslar tarafından Karadeniz'de batırıldığını yazmaktadır.

Bu savaş için İlber Ortaylı “Sarıkamış bizim yakın tarihimizde Balkan Savaşı’ndan sonra acemi kumandanlık ve yanlış politikanın yarattığı en büyük faciadır” demiştir. 

Ben de “Bir sarı kamış için ne fidanlar yitirdik” sözünü bir kez daha hatırlayarak/hatırlatarak hepsini rahmet ve minnetle anıyorum, ruhları şad olsun!

Ömer Özbey